Από Δημήτριος Μήλλας
Εισαγωγή
Οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις είναι οι ανατομικοί ”συνδετήρες” της σπονδυλικής στήλης καθώς παρέχουν στήριξη, σταθερότητα και ευελιξία στους σπονδύλους, κατά την έκταση, την κάμψη και τη στροφή της. Το σύνδρομο ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων αναφέρεται στον πόνο που προέρχεται από τις αρθρώσεις κατά τον εκφυλισμό τους. Οι παθήσεις των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων συγκαταλέγονται στα συχνότερα υποτροπιάζοντα προβλήματα της μέσης και του αυχένα, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά συμπτώματα και περιορισμό της δραστηριότητας του ασθενούς.
H ανατομία των “facet”
Κάθε σπόνδυλος έχει 2 ζευγάρια αποφυσιακών αρθρώσεων (facet joints). Βρίσκονται στο οπίσθιο τμήμα του σπόνδυλου και συνδέονται υπερκείμενα και υποκείμενα με τους γειτονικούς σπόνδυλους. Κάθε ζυγοαποφυσιακή άρθρωση έχει θύλακα και φέρει χόνδρο στην επιφάνεια της ούτως ώστε να επιτυγχάνεται η κίνηση. Όπως όλες οι αρθρώσεις στο ανθρώπινο σώμα, έτσι και οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις όταν δέχονται λανθασμένα φορτία φθείρονται με την πάροδο του χρόνου και αναπτύσσουν αρθρίτιδα. Τυχόν ευρήματα σε ακτινολογικό έλεγχο δεν αποτελούν αδιάσειστο διαγνωστικό κριτήριο γιατί αυτά εμφανίζονται τόσο σε συμπτωματικούς όσο και σε ασυμπτωματικούς ασθενείς. Κατά την λήψη κλινικού ιστορικού ο ασθενής παραπονείται για πόνο που επιδεινώνεται στην όρθια και καθιστή θέση ενώ βελτιώνεται με την κατάκλιση. Όπως σε όλες τις αρθρίτιδες το πρωί παρατηρείται συνήθως πόνος και δυσκαμψία κατά την έγερση. 
Αιτιολογία
Ένας από τους παράγοντες που επιβαρύνουν τις αποφυσιακές αρθρώσεις είναι η στένωση των μεσοσπονδύλιων διαστημάτων.
Με τον όρο στένωση εννοούμε την μείωση της απόστασης μεταξύ των σπονδύλων με οποιονδήποτε τρόπο και αν συντελείται αυτή. Στένωση μπορεί να προκύψει στις παθήσεις των μεσοσπονδύλιων δίσκων όταν αυτοί σε ορισμένες περιπτώσεις χάνουν ένα ποσοστό από το ύψος τους με επακόλουθο την σύγκλιση των σπονδύλων και κατ’ επέκταση την αυξημένη φόρτιση στις αποφυσιακές αρθρώσεις.
Δευτερογενώς οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις (facet joints) αναπτύσσουν εκφυλιστική υπερτροφία με αποτέλεσμα τον πόνο και περιορισμό της κίνησης. Η αλλαγή στο μέγεθος των αρθρώσεων αυτών σε συνδυασμό με την σύγκλιση των σπονδυλικών σωμάτων αρκετές φορές οδηγούν στην μείωση του εύρους των μεσοσπονδύλιων τρημάτων.
Μεσοσπονδύλιο τρήμα ονομάζεται το κενό- τρύπα που δημιουργείται από δυο γειτονικούς σπόνδυλους και βρίσκεται μεταξύ του σώματος και του πετάλου του σπόνδυλου. Μέσα από τα μεσοσπονδύλια τρήματα εξέρχονται τα νωτιαία νεύρα, τα οποία αναδύονται από το νωτιαίο μυελό.
Όταν ο περιορισμός του εύρους των τρημάτων αυτών ξεπεράσει ένα ποσοστό και προκαλέσει πίεση και εμπόδιο στην κινητικότητα των νωτιαίων νεύρων , προκαλούνται μια σειρά από συμπτώματα τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν πόνο, μούδιασμα ακόμα και απώλεια μυϊκής ισχύος.
Αλλαγές στην φόρτιση των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων δεν προκαλούνται μόνο από τις εκφυλίσεις στους μεσοσπονδύλιους δίσκους.
Οποιαδήποτε τροποποίηση στην στάση και λειτουργικότητα της σπονδυλικής στήλης μακροχρόνια μπορεί να επιφέρει υπερτροφικές αλλαγές στις ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις.
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η σκολίωση κατά την οποία στο κοίλο τμήμα της παραμόρφωσης επέρχεται σύγκλιση των αποφυσιακών αρθρώσεων.
Ποιά είναι η κατάλληλη θεραπεία για ένα τόσο ευαίσθητο και μικροσκοπικό ανατομικό στοιχείο της σπονδυλικής στήλης;
Στην οξεία φάση των προβλημάτων μπορεί να συνταγογραφηθούν αντιφλεγμονώδη φάρμακα από τον θεράποντα ιατρό. Όταν η κλινική εικόνα του ασθενούς κριθεί ότι χρήζει συντηρητικής διαχείρισης εκπονείται ένα πλάνο αποκατάστασης από τον εξειδικευμένο θεραπευτή.
Η όλη θεραπευτική προσέγγιση έχει βάση πάντα την ενδελεχή κλινική αξιολόγηση ώστε να διερευνηθούν σε βάθος όλοι οι παράγοντες – δομές που συμμετέχουν ή συντηρούν το πρόβλημα. Στόχος είναι να ομαλοποιηθούν τα φορτία που δέχονται οι ζυγοαποφυσιακές αρθρώσεις καθώς και η αντιμετώπιση οποιουδήποτε συμβεβλημένου παράγοντα.
Όπως σε όλες τις αρθρώσεις μας έτσι και σε αυτές η ισορροπημένη κίνηση μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά.
Ο εξειδικευμένος θεραπευτής διαθέτει την γνώση και τις θεραπευτικές τεχνικές (manual therapy, τεχνικές μυοπεριτοναϊκής διευκόλυνσης , θεραπευτική άσκηση, kinesiotaping) ώστε να δημιουργήσει τις συνθήκες αποφόρτισης και βελτίωσης της κλινικής εικόνας του ασθενούς.
Η χρήση εξειδικευμένων θεραπευτικών εργαλείων (Tecar, Laser Υψηλής Ισχύος κ.α.) μπορούν να προσφέρουν όχι μόνο άμεση ανακούφιση από τον πόνο αλλά και στην συνδρομή μιάς καθολικής θεραπείας.
H θεραπευτική άσκηση είναι σημαντική και απαραίτητη για την αποκατάσταση προβλημάτων στενωτικού χαρακτήρα και εκφυλισμού των ζυγοαποφυσιακών αρθρώσεων.
Στις περισσότερες περιπτώσεις οι ασθενείς με τα προαναφερθέντα προβλήματα εμφανίζουν λανθασμένο μοτίβο κίνησης με συνοδεία κακής στάσης η οποία έχει σαν αποτέλεσμα την αυξημένη λόρδωση και κατά συνέπεια την επιδείνωση της στένωσης και φόρτισης των facet joints. Με την θεραπευτική άσκηση ο πάσχον μπορεί να βελτιώσει την στάση του, να πετύχει καλύτερη κινητικότητα, μείωση της αυξημένης λόρδωσης και περιορισμό της τμηματικής αστάθειας.
Δημήτρης Μήλλας
Φυσικοθεραπευτής MSc
Καθηγητής BSc